(KTSG) – Do phải giảm lãi suất cho vay nhằm hỗ trợ nền kinh tế, các ngân hàng phải đối mặt với bài toán kiểm soát chi phí huy động để ổn định biên lãi thuần (NIM). Kết quả báo cáo tài chính quí 4-2024 cho thấy NIM của toàn ngành tiếp tục sụt giảm, tuy nhiên diễn biến phân hóa vẫn thể hiện rõ ở các nhóm ngân hàng khác nhau.

Biên lãi thuần (NIM) phản ánh hiệu quả sinh lời từ hoạt động tín dụng của ngân hàng, chịu ảnh hưởng bởi lãi suất cho vay, chi phí vốn đầu vào và tốc độ tăng trưởng tín dụng. Năm 2024, tăng trưởng tín dụng đạt 15,09% – mức cao nhất trong vòng bảy năm qua kể từ 2018. Việc mở rộng tín dụng nhanh giúp cải thiện thu nhập lãi. Song bối cảnh lãi suất cho vay cần duy trì ở mức thấp đặt ngân hàng vào thế cân bằng giữa lợi ích và thách thức: chi phí vốn có thể giảm nhờ lãi suất huy động thấp, nhưng biên thu nhập lãi bị thu hẹp do lãi suất cho vay cũng được giữ ở mức thấp để hỗ trợ nền kinh tế.

Khi lãi suất cho vay và huy động cùng giảm, NIM phản ánh mức độ linh hoạt của ngân hàng trong việc điều chỉnh hai yếu tố này. Nếu chi phí vốn không được cắt giảm tương ứng với tốc độ giảm của lãi suất cho vay, NIM sẽ suy giảm. Như vậy, mặt bằng lãi suất thấp không chỉ đặt ra thách thức mà còn là cơ hội để tối ưu NIM. Thống kê báo cáo tài chính quí 4-2024 của các ngân hàng niêm yết cho thấy nhiều ngân hàng vẫn tiếp tục trong xu hướng giảm NIM để có thể duy trì tăng trưởng, dù nhiều ngân hàng vẫn đang ngược dòng xu hướng. Điều này cho thấy dù lãi suất duy trì ở mức thấp, tác động của nó không hoàn toàn tiêu cực mà phụ thuộc vào cách mỗi ngân hàng thích ứng và tối ưu hóa chi phí huy động.

QUẢNG CÁO

Diễn biến NIM của ngành ngân hàng

Để hỗ trợ nền kinh tế, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã yêu cầu các ngân hàng giảm lãi suất cho vay, giúp doanh nghiệp và người dân tiếp cận vốn dễ dàng hơn. Theo khảo sát của NHNN, đến cuối năm 2024, lãi suất cho vay bình quân từ 6,7-9%/năm, thấp hơn đáng kể so với mức 8,3-10,5%/năm của năm 2023 và khoảng 9-10,7%/năm của năm 2022. Song song với xu hướng giảm của lãi suất cho vay, lãi suất huy động cũng duy trì ở mức thấp. Điển hình, nhóm ngân hàng thương mại (NHTM) gốc quốc doanh trong năm 2024 ghi nhận lãi suất huy động khoảng 3%, trong khi năm 2023 dao động từ 4-6%. Tương tự, nhóm NHTM lớn (MBB, ACB, TCB, VPB) có lãi suất huy động trong khoảng 4-4,3%, giảm so với mức 5-7% của năm trước.

Trong bối cảnh lãi suất huy động và lãi suất cho vay liên tục giảm, NIM của ngành ngân hàng tiếp tục chịu áp lực suy giảm. Dù trong ba quí đầu năm, tốc độ giảm có dấu hiệu chững lại và đi ngang, nhưng đến cuối năm 2024, mức giảm đã rõ rệt hơn khi NIM là 3,35%, thấp hơn so với mức 3,4% hồi đầu năm và 3,43% cùng kỳ năm trước. Sự suy giảm này chủ yếu do tỷ suất sinh lời trên tài sản sinh lãi (YEA) và chi phí vốn (COF) cùng giảm dưới tác động của chính sách duy trì mặt bằng lãi suất thấp. Với định hướng tiếp tục giữ lãi suất cho vay ở mức thấp trong năm 2025, cùng mục tiêu tăng trưởng kinh tế 8% và tăng trưởng tín dụng lên đến 16%, khả năng NIM phục hồi ngay trong năm 2025 vẫn còn nhiều thách thức.

Xét theo nhóm ngân hàng, nhóm ngân hàng gốc quốc doanh và nhóm chuyên cho vay cá nhân chịu áp lực giảm NIM với biên độ mạnh hơn hai nhóm còn lại. Đáng chú ý, mặc dù YEA của tất cả các nhóm đều giảm, nhưng tốc độ giảm COF lại có sự phân hóa. Ở nhóm ngân hàng gốc quốc doanh và nhóm chuyên cho vay cá nhân, YEA giảm nhanh hơn COF khiến NIM của hai nhóm này suy giảm mạnh hơn so với các nhóm còn lại. Điều này cho thấy rằng khả năng kiểm soát COF đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì lợi thế cạnh tranh về NIM của các ngân hàng trong giai đoạn hiện nay.

Nhóm ngân hàng gốc quốc doanh tiếp tục ghi nhận NIM thấp hơn đáng kể so với nhóm các ngân hàng tư nhân, chỉ đạt 2,68% vào cuối năm 2024. Trong khi đó, nhóm chuyên cho vay cá nhân có xu hướng giảm lãi suất để kích thích tiêu dùng, kéo theo NIM giảm xuống còn 4,21%. Nhóm chuyên cho vay doanh nghiệp duy trì mức NIM gần tương đương cùng kỳ, đạt 4,05% nhờ lợi thế có tỷ lệ tiền gửi không kỳ hạn (CASA) cao. Đáng chú ý là biến động mạnh mang tính cục bộ ở nhóm ngân hàng khác. NIM của nhóm này tăng vọt trong quí 3-2024 nhưng lại giảm mạnh trong quí 4-2024. Giai đoạn này tương ứng với thời điểm nhóm điều chỉnh tăng lãi suất huy động, khiến lãi suất cho vay tăng theo, làm YEA quí 3-2024 tăng đáng kể. Tuy nhiên, đến quí 4-2024, nhóm này có thể đã điều chỉnh lãi suất cho vay nhằm đẩy mạnh tăng trưởng tín dụng cuối năm, dẫn đến YEA giảm mạnh trong khi COF vẫn duy trì ở mức cao.

Sự phân hóa NIM giữa các ngân hàng

Theo thống kê từ báo cáo tài chính quí 4-2024, có 15/27 ngân hàng tiếp tục cải thiện NIM so với cuối năm 2023. Trong nhóm ngân hàng gốc quốc doanh, BID có NIM thấp nhất. Đến cuối năm 2024, BID vẫn chưa thể phục hồi về mức NIM đã đạt được trong năm 2023, chỉ còn 2,62%. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc YEA giảm mạnh, từ 7,15% cuối năm 2023 xuống còn 5,56% cuối năm 2024, trong khi COF giảm chậm hơn, từ 4,87% xuống 3,42%. Trong khi đó, CTG và VCB có khả năng duy trì NIM ổn định hơn trong năm qua, với mức NIM đạt lần lượt 2,87% và 2,91% vào cuối năm 2024.

Trong nhóm chuyên cho vay doanh nghiệp, ngoại trừ MBB và MSB, hầu hết các ngân hàng còn lại đều duy trì mức NIM ổn định hoặc cải thiện so với cuối năm 2023. Những ngân hàng có sự cải thiện rõ rệt về NIM trong nhóm gồm HDB, SSB, LPB và OCB, nhờ tỷ lệ CASA tăng tích cực trong năm qua. Ngược lại, MBB và MSB ghi nhận mức NIM giảm so với cùng kỳ, do YEA suy giảm nhanh hơn tốc độ giảm của COF. Đồng thời, tỷ lệ CASA của hai ngân hàng này cũng giảm từ 0,3-0,5% so với năm trước, gây áp lực lên NIM.

Ngoại trừ VPB, hầu hết các ngân hàng chuyên cho vay cá nhân đều ghi nhận NIM giảm trong năm 2024. Đến cuối năm, NIM của ACB, STB và TPB lần lượt đạt 3,64%, 3,49% và 3,59%. VPB là ngân hàng duy nhất trong nhóm có thể cải thiện được NIM trong năm qua, nhờ điều chỉnh danh mục cho vay. VPB đã giảm mạnh tỷ trọng cho vay bán lẻ, khi tỷ lệ cho vay cá nhân giảm từ 51,74% cuối năm 2023 xuống còn 44,86% cuối năm 2024. Cả mảng cho vay tiêu dùng và cho vay mua nhà của ngân hàng này đều thu hẹp, trong khi cho vay kinh doanh bất động sản tăng mạnh, từ 20,29% lên 26,95% trong cùng giai đoạn. Ngược lại, VIB – ngân hàng có tỷ trọng cho vay cá nhân lớn nhất trong nhóm – đã chịu áp lực giảm NIM do triển khai nhiều gói ưu đãi, tập trung giảm lãi suất cho vay cá nhân để kích thích nhu cầu vay.

Nhóm ngân hàng khác có xu hướng phân hóa NIM mạnh hơn. Trong đó, KLB dẫn đầu với mức NIM cao nhất nhóm, đồng thời là ngân hàng có tốc độ cải thiện NIM nhanh chóng chỉ trong một năm qua. Một xu hướng đáng chú ý trong nhóm này là nhiều ngân hàng quy mô nhỏ đã cải thiện đáng kể COF, với mức giảm trên 2,5% so với cuối năm 2023. Các ngân hàng tiêu biểu trong nhóm này gồm BAB, KLB và VAB. Khác với nhóm chuyên cho vay doanh nghiệp, sự cải thiện COF của các ngân hàng này chủ yếu đến từ việc đa dạng hóa nguồn vốn, tăng huy động từ nợ NHNN và phát hành giấy tờ có giá. Bên cạnh đó, mặt bằng lãi suất huy động thấp cũng là yếu tố quan trọng giúp các ngân hàng này giảm nhanh COF trong năm qua.

Như vậy, trong năm 2024, không phải tất cả ngân hàng đều ghi nhận NIM giảm so với năm 2023. Bối cảnh lãi suất thấp đã làm gia tăng áp lực cạnh tranh, khiến bài toán tối ưu chi phí huy động trở thành yếu tố then chốt quyết định mức độ cải thiện NIM. Các ngân hàng có lợi thế về nguồn vốn giá rẻ và đa dạng hóa nguồn huy động sẽ linh hoạt hơn trong việc thích ứng với môi trường lãi suất cho vay thấp.

(*) CFA
(**) Wiresearch