(KTSG Online) – Bảo vệ khách hàng, tách biệt tài sản giữa khách hàng và sàn, tuân thủ các quy định về thuế và các biện pháp chống rửa tiền hay chống tài trợ khủng bố là các yếu tố nền tảng để xây dựng sàn giao dịch thí điểm tiền kỹ thuật số thời gian tới, theo các chuyên gia.

Yêu cầu cấp thiết

Sau chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, Thủ tướng đã yêu cầu Bộ Tài chính chủ trì, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) theo chức năng, nhiệm vụ được giao đề xuất, trình Chính phủ khung pháp lý quản lý, thúc đẩy phát triển tài sản số, tiền kỹ thuật số lành mạnh và hiệu quả ngay trong tháng 3-2025.

QUẢNG CÁO

Yêu cầu này được đặt ra khi Việt Nam đứng thứ hai trong số 10 quốc gia có tỷ lệ dân số sở hữu tiền kỹ thuật số cao nhất thế giới, theo thống kê từ cổng thanh toán tiền điện tử Triple-A. Nhưng song hành cùng sự mở rộng của cộng đồng tiền số, là rủi ro về pháp lý và đầu tư.

Với rủi ro đầu tư, người Việt Nam ước tính mất 18.900 tỉ đồng do lừa đảo trực tuyến trong năm 2024, với hình thức lừa đảo phổ biến nhất là mời gọi đầu tư, theo khảo sát của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA). Trong đó, có 70,72% nhận được lời mời đầu tư tài chính vào các sàn giao dịch không rõ nguồn gốc.

Thủ đoạn được các đối tượng áp dụng là lợi dụng sự thiếu hiểu biết và tâm lý ham lợi nhuận cao của người dân, để tạo ra những đồng tiền không có giá trị thực, khiến nhiều nhà đầu tư mất trắng số vốn bỏ ra. Điển hình là vụ án lừa đảo 5.200 tỉ đồng của đối tượng Phó Đức Nam, với biệt danh Mr Pips.

Với rủi ro pháp lý, ông Trần Huyền Dinh, nhà sáng lập Công ty AlphaTrue (TPHCM), cho biết các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực blockchain và tiền số không thể chuyển trực tiếp nguồn thu từ tài sản số, tài sản mã hoá vào công ty do thiếu khung pháp lý. Thậm chí, phải mở công ty con ở nước ngoài để huy động vốn, vận hành.

“Họ phải huy động vốn qua các công ty được thành lập ở Singapore, Hồng Kông, Dubai”, ông Dinh nêu thực tế.

Bổ sung, ThS Nguyễn Nhật Thanh, Trường đại học Luật TPHCM, dẫn chứng Bản án số 22/2017/HC-ST của TAND tỉnh Bến Tre, có nội dung hủy quyết định xử phạt thuế của Chi cục Thuế thành phố Bến Tre với ông C. Nguyên nhân xuất phát từ việc “chưa có bất cứ một văn bản quy phạm pháp luật nào quy định tiền kỹ thuật số (tiền ảo) là hàng hóa, dịch vụ sử dụng cho sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng Việt Nam” và NHNN không chấp nhận tiền ảo là tiền tệ, phương tiện thanh toán hợp pháp.

Theo ông Thanh, việc chưa có quy định cụ thể, nhằm điều chỉnh tiền kỹ thuật số hay thừa nhận chính thức về tính tài sản của tiền kỹ thuật số, khiến đã việc xử lý của các cơ quan Nhà nước gặp nhiều khó khăn, thậm chí tạo ra các quan điểm trái chiều.

Trước bối cảnh trên, ông Trần Xuân Tiến, Tổng thư ký Chi hội Blockchain TPHCM, cho rằng việc xây dựng khung pháp lý và thí điểm sàn giao dịch tiền kỹ thuật số là hợp lý, bởi nhiều quốc gia đã thí điểm, áp dụng mô hình này nhiều năm qua.

Theo vị này, việc thí điểm sàn giao dịch tiền kỹ thuật số sẽ tạo niềm tin cho các doanh nghiệp blockchain và nhà đầu tư tại Việt Nam, hạn chế rủi ro một số cá nhân, hội, nhóm lợi dụng việc tài sản mã hóa chưa được công nhận và bảo vệ để lừa đảo.

“Sau thí điểm sàn, tôi kỳ vọng Chính phủ sẽ tiếp tục thí điểm các mô hình sản phẩm khác dựa trên công nghệ blockchain như NFT, Layer1 và các giải pháp xác thực, lưu trữ bằng Blockchain”, ông Tiến nói.

Định hướng nền tảng pháp lý cho sàn giao dịch tiền số

Góp ý xây dựng sàn giao dịch tiền kỹ thuật số tại Việt Nam, ông Nguyễn Nhật Thanh cho rằng các sàn giao dịch này trước hết cần được đặt dưới sự kiểm soát, điều hành của một cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, để việc điều tiết, điều chỉnh sự tác động đến xã hội được kịp thời.

Bên cạnh đó, các sàn buộc phải xác minh nhân thân khách hàng, nội dung giao dịch… nhằm kiểm soát nguồn vốn và tránh việc lợi dụng tiền kỹ thuật số vào các mục đích bất hợp pháp như rửa tiền, tài trợ khủng bố. Hơn nữa, cần có giải pháp bảo vệ nhà đầu tư như ký quỹ, mua bảo hiểm, tài sản bảo đảm.

“Với sự đa dạng, phong phú của các loại tiền kỹ thuật số hiện nay thì quy định về sàn giao dịch tiền kỹ thuật số cần chú trọng một số nội dung như quy định chi tiết về loại tiền kỹ thuật số được niêm yết giao dịch tại sàn giao dịch, ưu tiên niêm yết các đồng tiền kỹ thuật số đã chứng minh được tính minh bạch, được cộng đồng quốc tế thừa nhận rộng rãi như bitcoin (BTC), etherium (ETH)”, ông Thanh nói.

Bổ sung, bà Gray Chen, CEO sàn giao dịch Bitget, khuyến nghị chính sách quản lý cần chú trọng bảo vệ tài sản khách hàng trên các sàn giao dịch, tránh trường hợp sàn sử dụng tài sản số của khách hàng để đầu tư những khoản khác, rồi nhanh chóng sụp như với sàn FTX.

“Xây dựng chính sách cũng cần chú ý đến bảo vệ người dùng, từ vấn đề thuế cho đến giải quyết tranh chấp. Nhưng cũng phải nghĩ cách tạo động lực cho các công ty, các sàn vì bản thân họ cũng cần có lợi nhuận”, bà Gray Chen nói.

Với những trải nghiệm trong quá tình xin cấp phép hoạt động tại 5 quốc gia, ông Trần Huyền Dinh cho rằng Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ Hong Kong, Thái Lan về cách quản lý và khuyến khích doanh nghiệp nội địa.

Chẳng hạn, Thái Lan yêu cầu người đứng đầu hoặc giám đốc điều hành của một sàn giao dịch phải là cư dân sống tại Thái Lan, nhằm ưu tiên doanh nghiệp trong nước và tận dụng chất xám nội địa, trước khi xem xét các doanh nghiệp nước ngoài.

“Doanh nghiệp nước ngoài muốn hoạt động tại Thái Lan phải cam kết hợp tác, thực hiện nghĩa vụ thuế và các chi phí liên quan, và bố trí một số nhân sự trong ban điều hành là người do SEC Thái Lan chỉ định. Không chỉ Thái Lan, nhiều quốc gia châu Âu cũng áp dụng cách tiếp cận tương tự”, ông Dinh nói.

Với Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE), ngoài yêu cầu người đại diện là công dân bản địa, chính phủ nước này còn đặt ra các tiêu chuẩn khắt khe về kinh nghiệm trong lĩnh vực bảo mật và tài chính.

“Chúng ta cần đặt ra yêu cầu về sự hiện diện của doanh nghiệp, nhưng cũng phải cân nhắc đến kiến thức và kinh nghiệm của người đứng đầu. Tôi nghĩ Việt Nam có thể học hỏi Thái Lan, ưu tiên người Việt làm lãnh đạo và đại diện doanh nghiệp”, ông Dinh nêu quan điểm.

Bên cạnh yếu tố trên, vị này cũng mong muốn cơ quan quản lý làm rõ sự khác biệt giữa sàn giao dịch tập trung (centralized exchange) và sàn giao dịch phi tập trung (decentralized exchange) để có mô hình quản lý phù hợp.

Với sàn giao dịch phi tập trung, tài sản của người dùng được bảo vệ bởi tính bất khả xâm phạm. Nhưng việc lấy lại tài sản bị mất rất khó.

Với sàn giao dịch tập trung, được quản lý bởi một công ty hoặc tổ chức cụ thể, thì mọi thứ đều nằm dưới sự kiểm soát của đơn vị đó, gồm tài sản người dùng nạp vào.