(KTSG Online) – Qua hơn 130 cuộc kiểm tra, kiểm toán các dự án BOT do các cơ quan có trách nhiệm thực hiện, đến nay Bộ GTVT đã xác định được 8 dự án BOT do hoàn cảnh thay đổi khiến các dự án này đặc biệt gặp khó khăn, bất cập dẫn đến việc cần chấm dứt hợp đồng hoặc nhà nước bỏ vốn ngân sách mua lại một phần vốn góp của chủ đầu tư. Quá trình đàm phán giữa các bên đã đưa ra nhiều hướng giải quyết, nhưng không dễ thực hiện.

Tìm cơ hội cởi gánh nặng cho nhà đầu tư và dự án

Theo thống kê, có 224 dự án BOT giao thông (có 72 dự án trong số này do Bộ GTVT là cơ quan nhà nước có thẩm quyền) được triển khai trong giai đoạn 2010-2015. Vào thời điểm ký kết hợp đồng, quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công – tư (PPP) còn sơ sài, chưa bao quát được những khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng BOT, nhất là những khó khăn phát sinh trong giai đoạn kinh doanh và khai thác.

QUẢNG CÁO

Tại thời điểm đó, các hợp đồng BOT ký kết căn cứ pháp luật dân sự nên đến nay các hợp đồng đó đều chịu sự điều chỉnh của Bộ Luật dân sự 2015. Để giải quyết những khó khăn, bất cập, quan điểm của Bộ GTVT là cần xem xét điều kiện cụ thể của từng hợp đồng dự án, áp dụng các quy định của pháp luật có liên quan để đề xuất phương án giải quyết. Đồng thời hướng xử lý công khai, minh bạch, hài hòa lợi ích và tránh lạm dụng chính sách nhà nước để trục lợi.

Việc rà soát và xử lý các dự án BOT đã đi vào khai thác gặp vướng mắc, bất cập lớn đã được Thường trực Chính phủ giao cho các bộ có liên quan từ cuối năm 2022. Thường trực Chính phủ cũng có thông báo tháng 10/2022 : “Đây là vấn đề nhạy cảm, phức tạp, đã được Chính phủ chủ đạo xử lý từ nhiệm kỳ trước. Tuy nhiên đến nay còn nhiều ý kiến khác nhau trong các thành viên Chính phủ”. Bộ GTVT trong năm 2023 đã có hai văn bản trình Chính phủ, Thủ tướng về giải pháp xử lý khó khăn, bất cập tại các dự án BOT giao thông để Chính phủ cân nhắc.

Danh sách 8 dự án  BOT đề xuất được giải quyết khó khăn, có 5 dự án đề xuất chấm dứt hợp đồng trước hạn, thanh toán chi phí cho nhà đầu tư: dự án BOT đường vành đai phía Tây TP Thanh Hóa, dự án BOT cầu đường sắt Bình Lợi và cải tạo sông Sài Gòn; dự án BOT nâng cấp, cải tạo Quốc lộ 1 91, TP Cần Thơ; dự án BOT Thái Nguyên- Chợ Mới và cải tạo nâng cấp Quốc lộ 3; dự án BOT nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh qua Đắk Lắk.

Hiện tại, Luật PPP và Nghị quyết của Quốc hội không còn cho phép thực hiện các dự án BOT trên các tuyến đường cải tạo, nâng cấp.

Có ba dự án khác được đề nghị bổ sung vốn Nhà nước tham gia không quá 49% tổng mức đầu tư và nhà đầu tư chia sẻ việc giảm lợi nhuận: Dự án BOT cầu Việt Trì- Ba Vì, dự án BOT hầm đường bộ Đèo Cả cà dự án BOT cầu Thái Hà.

Theo Bộ GTVT, các dự án BOT giao thông gặp khó khăn vướng mắc chủ yếu do (1) “hoàn cảnh thay đổi cơ bản” trong quá trình triển khai thực hiện các dự án BOT. Đây là điều khoản được ghi rõ trong Bộ Luật dân sự (điều 420) mà các Hợp đồng BOT đều có ký kết để tránh rủi ro và (2) dự án không đảm bảo tính khả thi (doanh thu không đủ bù đắp chi phí)

Cơ quan này cho biết, sự thay đổi này do nguyên nhân khách quan xảy ra sau khi giao kết hợp đồng (thay đổi về chính sách thu phí, thay đổi về quy hoạch, ảnh hưởng của đại dịch, do mất an ninh, trật tự…) gây sụt giảm doanh thu, phá vỡ phương án tài chính sau thời điểm hợp đồng ký kết.

Mặt khác, tại thời điểm ký kết hợp đồng, các bên không thể lường trước được những phát sinh nên gặp nhiều khó khăn, rắc rối. “Những vướng mắc này lớn đến mức nếu các bên biết trước khi hợp đồng đã không được ký kết hoặc được ký kết nhưng với nội dung hoàn toàn khác”, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy nêu trong báo cáo hôm 15-9 gửi Thủ tướng Chính phủ.

Cần 10.342 tỉ đồng để xử lý 8 dự án BOT khó khăn

Bộ GTVT đã đề xuất bố trí khoảng 10.342 tỉ đồng vốn Nhà nước để xử lý khó khăn, bất cập đối với 8 dự án BOT do Bộ GTVT quản lý. Đối với 5 dự án đề nghị chấm dứt hợp đồng trước thời hạn, trả lại tiền cho nhà đầu tư, cái khó là trong hợp đồng đều ghi “Các bên thỏa thuận điều kiện chấm dứt hợp đồng dự án và biện pháp chấm dứt hợp đồng”, chứ không ghi cụ thể. Cũng trong nội dung hợp đồng BOT giai đoạn trước đây chi thỏa thuận về việc: trường hợp chấm dứt hợp đồng, Bộ GTVT báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét thanh toán các phần việc, chi phí nhà đầu tư đã thực hiện trên cơ sở kết quả, đánh giá xác định bởi kiểm toán độc lập.

Muốn tính toán mức vốn thanh toán cho nhà đầu tư trước thời hạn , Bộ GTVT căn cứ quy định của từng hợp đồng và kết quả đàm phán với từng nhà đầu tư trên cơ sở chia sẻ rủi ro và lợi ích. Cụ thể, bao gồm các chi phí: Toàn bộ chi phí đầu tư xây dựng; toàn bộ chi phí quản lý vận hành và bảo trì công trình dự án; lãi vay trong giai đoạn khai thác (tính toán theo đúng hợp đồng BOT); lợi nhuận của nhà đầu tư.

Trong quá trình đàm phán, một nhà đầu tư thống nhất không tính lợi nhuận trong thanh toán; bốn nhà đầu tư thống nhất giảm giá 20-50% lợi nhuận trong giá trị thanh toán.

Tuy nhiên, Luật đầu tư công và Luật ngân sách nhà nước hiện không cho phép dùng vốn nhà nước vào việc thanh toán kiểu này nên các bộ thống nhất đề nghị Chính phủ báo cáo UBTVQH cho ý kiến tổng thể và giải pháp cụ thể để xử lý cũng như phân định nguồn vốn chi trả.

Riêng 3/8 dự án BOT Bộ GTVT kiến nghị bổ sung vốn nhà nước tham gia 49% hỗ trợ nhằm bảo đảm hiệu quả tài chính để tiếp tục thực hiện theo hợp đồng BOT thì mức vốn này xác định theo giá trị quyết toán, được sử dụng để thanh toán chi phí đầu tư xây dựng trong giai đoạn xây dựng nên phù hợp với quy định của pháp luật tại thời điểm ký kết hợp đồng và pháp luật về đầu tư PPP, luật đầu tư công, ngân sách nhà nước tại thời điểm hiện hành.

Nói khác đi, vốn nhà nước sẽ thanh toán phần vốn đã vay từ các tổ chức tín dụng để xây dựng công trình. Tuy nhiên, Luật PPP chưa có quy định cụ thể về mức vốn nhà nước hỗ trợ nhà đầu tư trong trường hợp dự án đã đi vào sử dụng.