Năng lượng – “hạ tầng của hạ tầng” trong chiến lược phát triển

Chiều 18/12, Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”được tổ chức với sự tham gia của cơ quan quản lý, chuyên gia, nhà khoa học và cộng đồng doanh nghiệp.

QUẢNG CÁO

Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, năng lượng được ví như “hạ tầng của hạ tầng”, không chỉ phải đi trước một bước để mở đường cho phát triển mà còn giữ vai trò duy trì vận hành cho toàn bộ nền kinh tế và đời sống xã hội.

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế trên 8% năm 2025, hướng tới tăng trưởng hai con số từ năm 2026 và trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045, nhu cầu năng lượng được dự báo tiếp tục tăng mạnh. Theo nhiều dự báo, tăng trưởng điện năng bình quân có thể đạt mức hai con số trong nhiều năm tới.

Ông Hoàng Quang Phòng cho biết, Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã đặt ra nhiều mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp cụ thể nhằm đáp ứng nhu cầu năng lượng cho giai đoạn phát triển mới.

Theo đánh giá, ngành năng lượng Việt Nam những năm qua đã đạt nhiều kết quả tích cực, cơ bản đáp ứng các mục tiêu của chiến lược phát triển năng lượng quốc gia. Sản lượng năng lượng tăng bình quân khoảng 10%/năm, trong đó dầu khí tiếp tục giữ vai trò quan trọng đối với nền kinh tế. Thị trường năng lượng từng bước hình thành theo lộ trình, giá điện, giá than đã được điều chỉnh theo cơ chế thị trường.

Tuy nhiên, theo Phó Chủ tịch VCCI, ngành năng lượng vẫn tồn tại một số hạn chế. Vì vậy, lãnh đạo VCCI cho rằng, yêu cầu đặt ra là phải đẩy mạnh tái cơ cấu ngành năng lượng, từng bước hình thành thị trường cạnh tranh lành mạnh, đồng thời bảo đảm ổn định chính trị – xã hội. Trong đó, cần phát huy vai trò chủ lực của doanh nghiệp nhà nước, tách bạch nhiệm vụ kinh doanh và nhiệm vụ công ích, song song với việc mở rộng không gian cho khu vực tư nhân tham gia sâu hơn.

Theo ông Hoàng Quang Phòng, Đề án điều chỉnh Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được xây dựng nhằm đánh giá toàn diện cung – cầu năng lượng, gắn kết phát triển năng lượng với mục tiêu kinh tế – xã hội – môi trường và xu thế chuyển dịch năng lượng toàn cầu.

Trong giai đoạn mới, ngành năng lượng Việt Nam đang điều chỉnh để thích ứng với năm xu hướng lớn: biến động thị trường năng lượng quốc tế; yêu cầu bảo đảm an ninh năng lượng; thay đổi về giá năng lượng và chi phí công nghệ; xu thế chuyển dịch năng lượng; và yêu cầu bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu.

Theo phương án điều chỉnh, than và năng lượng tái tạo dự kiến tăng trưởng lần lượt 5,9% và 7,8% mỗi năm. Dù vậy, nguồn cung năng lượng sơ cấp vẫn phụ thuộc vào một số loại hình chủ yếu và nhu cầu nhập khẩu nhiên liệu còn cao, đòi hỏi tiếp tục đa dạng hóa nguồn cung.

Thị trường minh bạch: Nền tảng cho doanh nghiệp đầu tư

Từ góc nhìn cộng đồng doanh nghiệp, Phó Chủ tịch Hoàng Quang Phòng nhận định một thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch không chỉ là yêu cầu cải cách thể chế mà còn là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch là yêu cầu sống còn trong bối cảnh Việt Nam vừa phải bảo đảm an ninh năng lượng, vừa thực hiện chuyển dịch xanh.

Ông Huân dẫn lại quan điểm của Bộ Chính trị trong Nghị quyết 70-NQ/TW về việc xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch, áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng, không bù chéo giữa các nhóm khách hàng.

Theo ông Huân, nhu cầu điện trong giai đoạn 2026–2030 có thể tăng từ 12-13% mỗi năm, thậm chí cao hơn khi tính đến tác động của kinh tế số và trí tuệ nhân tạo. Trong bối cảnh đó, nếu thiếu minh bạch và cạnh tranh lành mạnh, thị trường sẽ khó thu hút vốn đầu tư xã hội.

Đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam, ông Nguyễn Quốc Dũng cho biết, điện là huyết mạch của nền kinh tế và phải đi trước một bước. Hiện tỷ lệ hộ dân có điện đạt 99,85%, song để phát triển thị trường điện, chính sách cần phù hợp với đặc điểm nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

“Thị trường điện Việt Nam đã trải qua 3 giai đoạn: phát điện cạnh tranh, bán buôn cạnh tranh và đang xây dựng thị trường bán lẻ. Tuy nhiên, thị trường bán lẻ chỉ có thể vận hành hiệu quả khi nguồn cung đủ lớn, lưới điện có dự phòng cao và tăng trưởng phụ tải ổn định”, Nguyễn Quốc Dũng nói.

Nhấn mạnh yêu cầu thu hút đầu tư, TS Nguyễn Quốc Thập, Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cho rằng, trong bối cảnh mới, lợi thế lao động giá rẻ, năng lượng rẻ không còn đủ sức hấp dẫn nhà đầu tư. Doanh nghiệp cần năng lượng sạch, ổn định và cơ chế giá minh bạch, có thể dự báo.

Ông Nguyễn Quốc Thập nhấn mạnh vai trò kiến tạo của Nhà nước trong xây dựng thể chế ổn định, nhất quán; giá năng lượng cần phản ánh đúng chi phí, hài hòa lợi ích các bên. Việc hoàn thiện khung pháp lý và thiết kế thị trường điện cạnh tranh đòi hỏi sự chung tay của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và xã hội.

Anh Minh