Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” (gọi tắt Đề án) là chương trình sản xuất lúa carbon thấp với quy mô lớn lần đầu tiên được triển khai trên thế giới, từ đó sẽ tạo ra cuộc “cách mạng” về sản xuất lúa gạo.

Tại cuộc gặp, ông Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, Bộ NN&PTNT cho biết Đề án được Thủ tướng phê duyệt cuối năm 2023. Mục tiêu là đến năm 2025, 12 tỉnh thành trong vùng ĐBSCL trồng 180.000 ha lúa phát thải thấp và thí điểm cấp tín chỉ carbon cho vùng đạt chuẩn. Năm 2030, vùng mở rộng thêm 820.000 ha lúa phát thải carbon thấp…

Chương trình cũng đưa ra mục tiêu giảm 30% chi phí đầu vào, góp phần giảm chi phí sản xuất lúa cho các hộ nông dân khoảng 9.500 tỷ đồng; tỉ suất lợi nhuận của người trồng lúa tăng 50%; góp phần giảm 10% lượng khí nhà kính phát thải.

Đề án đã được triển khai thí điểm 3 vụ sản xuất lúa liên tiếp tại Cần Thơ, Trà Vinh, Sóc Trăng, Kiên Giang và Đồng Tháp.

Mô hình rộng 50 ha thực hiện ở Hợp tác xã Tiến Thuận, huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ, cho thấy nông dân giảm sử dụng lượng lúa giống từ 140 kg xuống còn 60 kg/ha, giảm lần bón phân từ 3-4 lần còn 2 lần mỗi vụ, giảm tối thiểu 20% lượng phân bón vô cơ, cây lúa ít bị ngã, giảm dịch bệnh và tổn thất sau thu hoạch…

Ngoài ra, lúa sau khi thu hoạch được bao tiêu với giá cao hơn 200-300 đồng/kg so với canh tác bình thường. Việc giảm lượng lúa giống còn 60 kg/ha giúp tiết kiệm chi phí về giống 1,2 triệu đồng, phân bón giảm 0,7 triệu đồng; năng suất đạt từ 6,3-6,5 tấn mỗi ha so với 5,8-6,1 tấn mỗi ha ở cách làm truyền thống…

Tại buổi gặp mặt, bà Hà Thị Nga, Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam, Ủy viên Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp khẳng định: “Đề án này rất có ý nghĩa. Đề án sẽ giúp sản xuất lúa gạo ở ĐBSCL không còn manh mún, nhỏ lẻ nữa mà sẽ tập trung vùng rộng lớn phát triển đồng bộ. Bên cạnh đó, thực hiện thành công Đề án này còn giúp khai thác được chuỗi giá trị lúa gạo, trong đó có tận dụng được các phụ phẩm nông nghiệp”.

Bà Nga cũng cho rằng, để đạt được kết quả cao cho Đề án, Bộ NN&PTNT, lãnh đạo 12 tỉnh, thành phố và các HTX, người nông dân cần có quyết tâm chính trị rất lớn. “Người nông dân xưa nay vẫn quen với sản xuất truyền thống và đây là rào cản lớn nhất họ cần thay đổi”, bà Nga nói.

Bà Nga nêu thực trạng, trở ngại rất lớn hiện nay của các tổ chức chính trị – xã hội là tập hợp hội viên. Hiện nay, nhiều hội viên từ bỏ làng quê để đến làm việc tại các khu công nghiệp, bởi làm nông nghiệp chưa đáp ứng nhu cầu, thu nhập thấp. Từ Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao của Bộ NN&PTNT, bà Nga tin tưởng, với những giải pháp cụ thể, Đề án này sẽ là “cứu cánh” cho người nông dân ở ĐBSCL vốn chăm chỉ, cần cù, chịu khó… sẽ phát huy thế mạnh của mình và “sống khỏe” từ cây lúa.

“Tôi cảm nhận được mong ước cháy bỏng của người nông dân ĐBSCL là được sống bằng nghề của mình, đó là phát triển ngành hàng lúa gạo, phát triển nông nghiệp”, bà Nga nói, đồng thời đề nghị với Bộ trưởng Bộ NN&PTNT cùng với Hội LHPN Việt Nam sẽ có buổi làm việc với các cấp Hội Phụ nữ ở ĐBSCL, từ đó tham gia thúc đẩy thực hiện Đề án.

Ông Thạch Phước Bình, Phó trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Trà Vinh cho hay, hiện nay, việc quy hoạch và phát triển hạ tầng chưa đồng bộ (thủy lợi, giao thông, kho bãi… chưa được kết nối) còn chưa thực hiện đồng bộ.

Ông Bình cũng cho rằng, vấn đề nhân lực, chuyên gia nông nghiệp ở địa phương còn yếu và thiếu về trình độ, số lượng. Việc chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật khả năng cao là khó khăn. Việc phối hợp giữa Bộ NN&PTNT và địa phương đang triển khai như thế nào? Ngoài ra, việc áp dụng cần tính đến sự khác biệt giữa các địa phương. Có thể phù hợp với chỗ này nhưng chỗ khác thì không.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho hay, khu vực ĐBSCL đang đứng trước thách thức rất lớn của biến đổi khí hậu. Bởi vậy, việc xây dựng Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao ở ĐBSCL đồng thời giải quyết hàng loạt vấn đề của ngành hàng lúa gạo như: Tổ chức lại sản xuất, tư duy canh tác, thị trường…

Bộ trường Lê Minh Hoan cũng nhìn nhận thực tế, trong hàng chục năm qua, cấu trúc ngành lúa gạo ở ĐBSCL rất “mong manh”, “rời rạc”, thiếu sự liên kết… tất cả điều đó đều xuất phát từ tư duy manh mún, nhỏ lẻ, mùa vụ của người nông dân.

“Nếu Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao được thực hiện thành công ở ĐBSCL thì sẽ nhân rộng ra các vùng khác và có thể thực hiện tương tự đối với các ngành chăn nuôi, thủy sản…”, ông Hoan cho biết.

Bộ trưởng cũng cho rằng, người nông dân đóng vai trò nòng cốt trong thực hiện Đề án. “Người nông dân không thay đổi thì sẽ không thay đổi được gì. Tăng trưởng xanh, giảm phát thải là xu thế không thể quay lưng được. Thực tế cũng đã cho thấy, thời gian qua hạt gạo Việt Nam đã khẳng được được giá trị khi xuất khẩu và đang bứt tốc so với các quốc gia khác. Và Đề án sẽ “khởi nguồn”, “kiến tạo” và tổ chức lại một ngành hàng lúa gạo phát triển bền vững”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh

Theo Bộ trưởng, ngành hàng lúa gạo muốn bền vững phải có hệ sinh thái với sự tham gia của tất cả các bên: Nông dân, thương lái, doanh nghiệp, Nhà nước. Đặc biệt, lãnh đạo các địa phương phải coi đây là một cuộc “cách mạng” thì Đề án mới thành công được.

Đỗ Hương